सुदूरपश्चिम र कर्णालीमा लुकेका ९७ वटा हिमालको शुल्क मिनाह, पर्वतारोहण क्षेत्रमा नयाँ सम्भावनाको उजागर
काठमाडौँ – नेपालका दुर्गम र प्राकृतिक सम्पदाले भरिपूर्ण प्रदेश कर्णाली र सुदूरपश्चिम अन्तर्राष्ट्रिय र आन्तरिक आरोहीहरूका लागि नयाँ आकर्षक गन्तब्य बन्ने भएको छ। आगामी दुई वर्षका लागि यहाँका ९७ वटा हिमशिखर आरोहणमा निःशुल्क गर्ने सरकारको निर्णयले पर्वतारोहण क्षेत्रमा नयाँ सम्भावना उजागर गरेको हो ।
९७ वटामध्ये ७७ शिखर कर्णाली प्रदेशमा र बाँकी २० सुदूरपश्चिममा पर्दछन् ।
नेपाल पर्वतारोहण सङ्घका सचिवालय सदस्य तथा नेपाल पर्यटन बोर्डका सदस्य राजेन्द्र लामाको अगुवाइमा पर्यटन विभागका महानिर्देशक र पर्यटनमन्त्री बद्री पाण्डेको अथक प्रयास तथा अपि हिमाल गाउँपालिकाको समन्वयमा यो काम अघि बढेको हो । साउन १९ गते (जुलाई १७, २०२५) मन्त्रिपरिषदको बैठकले ५,८७० मिटरदेखि ७,१३२ मिटर उचाइका यी शिखरहरू शुल्क मिनाह गर्ने निर्णय गरेको हो ।
पर्यटन विभागका महानिर्देशक डा. नारायण प्रसाद रेग्मीका अनुसार, यी नेपालका सबैभन्दा सुन्दर तर थोरै चिनिएका पर्वतीय क्षेत्र हुन् । “अतुलनीय प्राकृतिक सौन्दर्य हुँदाहुँदै यहाँ पर्यटक र आरोहीको संख्या अत्यन्त कम छ। पहुँच कठिन छ, आधारभूत पूर्वाधार न्यून छ, तर सम्भावना असिमित छ” महानिर्देशक रेग्मीले भन्नुभयो ।
आर्थिक र सामाजिक सम्भावना यी दुर्गम भूभागमा दशकौंसम्म बाहिरी आगन्तुकको पाइला दुर्लभ रह्यो । सडक र यातायात सुविधा न्यून, स्वास्थ्य सेवा टाढा र रोजगारका अवसर सीमित छन् । यसै कारण मानव विकास सूचकाङ्कमा यी प्रदेशहरू देशकै तलतिर पर्छन्।
तर पर्यटन व्यवसायीहरूको भनाइमा, सही नीतिगत सहयोग र प्रचारमार्फत यहाँको पर्यटनले स्थानीय अर्थतन्त्रमा ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ । यसका पहलकर्ता नेपाल पर्यटन बोर्डका संचालक समिति सदस्यसमेत रहनुभएका नेपाल पर्वतारोहण संघका सचिवालय सदस्य राजेन्द्र लामाले नीति सुधारसँगै सरकार, निजी क्षेत्र र स्थानीय समुदायबीचको सहकार्य तथा आक्रामक प्रचार आवश्यक रहेको बताउनुभयो । त्यसो गरेमात्रै यी हिमालहरू विश्वको पर्वतारोहण नक्सामा स्थान पाउने भनाइ उहाको छ ।
जलवायु परिवर्तनको असरका कारण यी हिमाल नजिक जीवन कठोर छ । हिउँ पग्लिनु, अनियमित मौसम र वन्यजन्तु तथा मानव बस्तीमा जोखिम बढ्दै जानुमा जलवायु परिवर्तन कारक बनिरहेको छ ।
लामाकाअनुसार, यो क्षेत्र जलवायु परिवर्तनको अध्ययनका लागि ‘जीवित प्रयोगशाला’ हुन सक्छ । जसले वैज्ञानिकहरूलाई आकर्षित गर्ने सम्भावना छ। अभ्यास स्थलको रूपमा महत्व नयाँ पर्वतारोहण विधेयकले एभरेस्ट आरोहण गर्न चाहनेले पहिले नेपालकै ७,००० मिटरभन्दा माथिको शिखर चढेको हुनुपर्ने व्यवस्था गरेको छ । यसले सुदूरपश्चिमको सैपाल (७,०३० मिटर), अपि (७,१३२ मिटर) र अपि पश्चिम (७,०७६ मिटर) लाई अभ्यासका लागि आदर्श बनाएको छ । अब यी सबै निःशुल्क छन् ।
विगतका प्रयास र चुनौति अहिलेसम्म यी ९७ शिखरहरूमा माग अत्यन्त न्यून थियो । पछिल्ला दुई वर्षमा जम्मा २१ टोली—६८ आरोही—मात्र पुगेका थिए । जसबाट सरकारले करिब १४ लाख रुपैयाँ मात्रै संकलन गरेको थियो । यसको तुलनामा, सन् २०२४ मा नेपालले आरोहण शुल्कबाट ५.९२ मिलियन अमेरिकी डलर कमायो, जसमध्येको ७७ प्रतिशत एभरेस्टबाट मात्र थियो ।
यी क्षेत्रहरूको प्रवर्द्धनको प्रयास अघिल्लो दशकमा पनि भएको थियो । २००८ मा केही हिमालहरू शुल्कमुक्त गरिए, पछि २०१८ सम्म लम्बाइयो । ‘भिजिट नेपाल २०२०’ अभियानअघि पनि अपि, सैपाल, गणेश हिमाल र ग्याल्जेन पीक जस्ता शिखरहरू निःशुल्क घोषणा गरिएका थिए, तर कोभिड–१९ महामारीका कारण योजना बीचमै रोकिन पुग्यो ।
‘कुमारी हिमाल’हरूको सम्भावना नेपालमा ५,५०० मिटरभन्दा माथिका ३,३१० शिखर छन्, जसमा ४६१ व्यवसायिक आरोहणका लागि खुला छन् र १०२ अझै चढिएका छैनन् । कर्णाली र सुदूरपश्चिमका धेरै शिखरहरू अझै ‘कुमारी हिमाल’का रूपमा रहेका छन्—कहिल्यै मानवीय पाइला नपुगेका ।
यी हिमालहरूमा चढ्ने अवसरले साहसिक पर्यटन प्रेमीलाई अनौठो अनुभव दिन सक्छ । अपि हिमालमा माउन्टेन गाइड कोर्स सुदूरपश्चिमका र कर्णालीका हिमालहरूको प्रवर्द्धन गर्न र पर्यटन विकासमा टेवा पुर्याउन माउन्टेन गाइडअन्तर्गत समर स्किल तालिम अपि हिमालमा नेपाल पर्वतारोण संघ (एनएमए)ले आयोजना गर्दैछ ।
लामाका अनुसार यो एनएमएले सञ्चालन गरेको माउन्टेन गाइड तालिमअन्तर्गतको ‘समर स्किल’ तालिम हो, जसमा माउन्टेन गाइड तालिमअन्तर्गतको पहिलो चरणको ‘फन्डामेन्टल फर माउन्टेनेरिङ’ तालिम लिएका प्रशिक्षार्थीहरूले सहभागिताका लागि आवेदन दिन पाउनेछन् ।
अन्त्यमा सरकारी निर्णयले कर्णाली र सुदूरपश्चिमका हिमालहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय पर्वतारोहण मञ्चमा ल्याउने ढोका खोलिदिएको छ। अब चुनौती भनेको पूर्वाधार निर्माण, सुरक्षा व्यवस्था, प्रचार–प्रसार र स्थानीय समुदायलाई प्रत्यक्ष लाभ हुने मोडेल तयार गर्नु हो। दुई वर्षको यो अवसरलाई सही ढंगले उपयोग गर्न सके, यी हिमालहरू विश्वका आरोहीहरुका लागि आकर्षक गन्तब्य बन्न सक्छ्न् ।
